Τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο συχνά, αναφερόμαστε σε Ανομβρία που πλήττει το νησί μας, δηλαδή, σε παρατεταμένες περιόδους μειωμένων βροχοπτώσεων κάτω του μέσου όρου. Το φαινόμενο αυτό, με την ετυμολογία της λέξης να έχει ρίζες στην αρχαία Ελληνική, (αν + όμβρος που σημαίνει αναβροχιά) δημιουργεί προβλήματα έλλειψης νερού σε όλες τις μορφές του (ατμοσφαιρική / επιφανειακή / υπόγεια) με άμεσες και έμμεσες συνέπειες στο περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές. Το αποτέλεσμα της Ανομβρίας μπορεί να γίνεται άμεσα εμφανές κατά τη χρήση των ιδιωτικών γεωτρήσεων, όπου παρατηρείται μειωμένη απόδοση τους σε σχέση με έτη πολυομβρίας, όμως δεν παύει να οδηγεί και σε σωρεία άλλων επιπτώσεων.

Οι επιπτώσεις αυτές είναι πολυδιάστατες, τόσο στο οικοσύστημα (ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση νερών) και στη γεωργοκτηνοτροφία, όσο και στην οικονομία του τόπου. Επηρεάζεται ο πρωτογενής τομέας, που εξαρτάται άμεσα από το νερό και κατά συνέπεια, η παραγωγή και τα εισοδήματα των παραγωγών, με αλυσιδωτές επιπτώσεις στην οικονομία της αγοράς, αλλά παράλληλα, επηρεάζονται και οι οικονομικοί πόροι του Κράτους.

Στόχος είναι η διασφάλιση της πληρέστερης δυνατής κάλυψης των αναγκών σε νερό για όλες τις χρήσεις. Η ζήτηση σε νερό αφορά, ανάγκες μόνιμων κατοίκων αλλά και τουριστών, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη βιομηχανική χρήση, καθώς και την άρδευση χώρων πρασίνου. Οι πηγές εξασφάλισης των απαιτούμενων ποσοτήτων νερού, που ανέρχονται Παγκύπρια σε περίπου 260 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (ΕΚΜ), είναι τα επιφανειακά ύδατα (φράγματα), τα υπόγεια υδάτινα σώματα, οι μονάδες αφαλάτωσης και το τριτοβάθμια επεξεργασμένο νερό. Όταν η ζήτηση είναι μεγαλύτερη των διαθέσιμων πόρων, τότε δημιουργείται έλλειμμα και οι ανάγκες νερού για τις διάφορες χρήσεις δεν μπορούν να ικανοποιηθούν πλήρως.

Το 2008, η Κύπρος βρέθηκε αντιμέτωπη με μια από τις μεγαλύτερες και παρατεταμένες ξηρασίες των τελευταίων ετών. Το φράγμα του Κούρη, το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου που είχε υπερχειλίσει το 2004, άδειασε και το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων αναγκάστηκε να λάβει επίπονα μέτρα προς τους καταναλωτές.

Επιβλήθηκαν αυστηροί περιορισμοί στο πόσιμο νερό και στην παροχή υπηρεσιών στα νοικοκυριά (36 ώρες / εβδομάδα και σχεδόν 100% απαγόρευση παροχής νερού στη γεωργία

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της κρίσης που προκλήθηκε, τον Αύγουστο του 2008, το Κράτος μετέφερε νερό από την Αθήνα στη Λεμεσό με δεξαμενόπλοια. Μεταφέρονταν ημερησίως 35.000 – 50.000 m³ και διοχετεύονταν στα συστήματα διανομής του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων. Συνολικά μεταφέρθηκαν 8 ΕΚΜ με συνολικό κόστος € 56 εκατομμυρίων.

Η Εθνική Στρατηγική και Πολιτική σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διασφάλισης, διαχείρισης και διάθεσης των υδάτινων πόρων εφαρμόζεται από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) το οποίο αξιολογεί επιστάμενα και συστηματικά την κατάσταση του εθνικού υδατικού ισοζυγίου κάθε χρονιάς, ετοιμάζει διάφορα σενάρια κατανομής, τα οποία αξιολογούνται και προωθούνται για έγκριση στη Συμβουλευτική Επιτροπή Διαχείρισης Υδάτων (ΣΕΔΥ) και στη συνέχεια φροντίζει για την τήρηση των εγκεκριμένων ποσοτήτων νερού για κάθε χρήση.

Στις περισσότερες περιπτώσεις το κόστος είναι μεγάλο για τις εναλλακτικές λύσεις εξασφάλισης νερού από αφαλατώσεις. Για το λόγο αυτό μια ορθή και εφικτή πρόταση Εθνικού Υδατικού Ισοζυγίου λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις πιο κάτω παραμέτρους:

1. Τις καιρικές συνθήκες που είναι ο βασικός αστάθμητος παράγοντας που επηρεάζει τις εισροές στα φράγματα, τη διαθέσιμη ποσότητα νερού για άντληση από τις γεωτρήσεις, την εποχικότητα της ζήτησης και τις εξατμίσεις.
2. Την ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των διαθέσιμων υδατικών πόρων.
3. Την εκτίμηση των ποσοτήτων νερού που απαιτείται από τις μονάδες Αφαλάτωσης.
4. Τη γεωγραφική διασπορά της ζήτησης του ποσίμου νερού ανά την Κύπρο, καθώς και τη μηνιαία διακύμανση της.
5. Τη δυναμικότητα παραγωγής νερού από κάθε μονάδας Αφαλάτωσης και το εκτιμώμενο κόστος παραγωγής και εφεδρείας της κάθε μονάδας.
6. Τις περιοχές που η κάθε μονάδα αφαλάτωσης μπορεί να εξυπηρετήσει, μέσω των υφιστάμενων συστημάτων διανομής του ΤΑΥ. Κάθε μονάδα ανάλογα με το που βρίσκεται, μπορεί να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες περιοχές.
7. Οι ανάγκες των αρδευόμενων αγροτεμαχίων από Κυβερνητικά Έργα.
8. Άλλες ανάγκες (κτηνοτροφία, βιομηχανία, κλπ).
9. Απώλειες λόγω εξάτμισης.

Σημειώνεται ότι, το σύστημα τιμολόγησης και διανομής που εφαρμόζεται από το ΤΑΥ, έχει καταφέρει να περάσει το μήνυμα στους καταναλωτές, ότι το νερό έχει αξία η οποία είναι μετρήσιμη και υπολογίσιμη και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη χρήση του.

Το νερό κατανέμεται στη γεωργία με σύστημα ποσοστώσεων  και με χρεώσεις ποινής για υπερβολική κατανάλωση πέραν της εγκριθείσας. Η κατανομή σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις εξαρτάται από την καλλιέργεια και την αρδευόμενη περιοχή ενώ το τέλος υπερκατανάλωσης είναι διπλάσιο από το σύνηθες. Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων δικαιούται να διακόψει την παροχής νερού σε περιπτώσεις υπερκατανάλωσης. Αυτό το μέτρο εφαρμόζεται κάθε χρόνο, με εξαίρεση τις σπάνιες περιπτώσεις ικανοποιητικής βροχόπτωσης και αυξημένης εισροής στα Φράγματα.

Η τιμολόγηση που εφαρμόζεται για όλες τις χρήσεις νερού βασίζεται στους τρεις ακόλουθους πυλώνες:

1. Γίνεται με βάση την πραγματική κατανάλωση/μέτρηση σε κάθε μεμονωμένο σημείο παροχής νερού
2. Οι χρεώσεις περιλαμβάνουν συνήθως σταθερή και μεταβλητή τιμή που αφορά σε τόκους υπερημερίας οι οποίοι αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου αν παραμένουν ανεξόφλητα τα τιμολόγια που εκδίδονται.
3. Για το νερό άρδευσης, οι χρεώσεις καθορίζονται σε ογκομετρική βάση και είναι ομοιόμορφες για όλα τα συστήματα διανομής νερού Παγκύπρια.

Πέραν λοιπόν του διαχειριστικού ρόλου του, το ΤΑΥ προγραμματίζει, μελετά και εκτελεί μεγάλα υδατικά έργα διασύνδεσης περιοχών με εναλλακτικές πηγές νερού, με στόχο την εξυπηρέτηση τους όχι μόνο από τα φράγματα ή τις κυβερνητικές γεωτρήσεις, που είναι άμεσα επηρεαζόμενα σε περιόδους ανομβρίας, αλλά και από αφαλατώσεις (ύδρευση) ή τριτοβάθμια επεξεργασμένο νερό (άρδευση), ώστε να εξασφαλίζεται απρόσκοπτη παροχή  για όλες τις χρήσεις.

Επιπρόσθετα, καταρτίζει, αναθεωρεί και εφαρμόζει τις πρόνοιες του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού, το Σχέδιο Διαχείρισης Ξηρασίας, του Προγράμματος Μέτρων της οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά (ΟΠΥ), την Έκθεση της Υδατικής Πολιτικής και τις Δράσεις και Στόχους ανά Υδάτινο Σώμα. Όλα αυτά είναι άμεσα εξαρτώμενα και μεταβλητά κατά τις άνυδρες περιόδους.

Η ορθολογιστική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων νερού ειδικά σε περιόδους Ανομβρίας, είναι μια πρόκληση η οποία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με το βέλτιστο δυνατό τρόπο ώστε να αμβλύνονται στο μέγιστο δυνατό βαθμό τα προβλήματα που προκύπτουν.

Θα πρέπει όμως και όλοι εμείς, στο επίπεδο των δικών μας δραστηριοτήτων να σεβαστούμε και να εξοικονομούμε το νερό, ένα αγαθό το οποίο είναι πολύτιμο αλλά όχι πάντα διαθέσιμο.

Ηλιάνα Τόφα – Χριστίδου
Ανώτερη Εκτελεστική Μηχανικός,Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων
Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου, Κυπριακού Υδατικού Συνδέσμου